Mùa
hè ở Việt Nam không phải là một mùa nghỉ ngơi của giáo dục. Cả xã hội
nặng nề áp lực với những kỳ thi đại học, với những điểm chuẩn, điểm
sàn...Cả xã hội nháo nhào với những cuộc chạy đua vào lớp 1, lớp 6, lớp
10, những trường chuyên, lớp chọn... Giờ đây, với người lớn, với thầy cô
và với cả chính trẻ em, 3 tháng hè là một mùa lo toan sôi động.
 |
| Ông Nguyễn Viết Chức |
- Thưa ông, thực sự là những năm qua, ngành
giáo dục cũng đã rất loay hoay với những thay đổi và cải cách. Nhưng nếu
không khéo, từng sự thay đổi có tính chắp vá sẽ giống như việc "cộng
điểm ưu tiên cho Bà mẹ Việt Nam anh hùng”?
- Đổi mới giáo dục phải được đặt trong tổng thể
toàn bộ nền kinh tế, cũng như hoàn cảnh xã hội của Việt Nam đương đại.
Không thể xét giáo dục một mình. Xem xét giáo dục không đặt trong tổng
thể không bao giờ thành công. Thứ hai là phải đặt giáo dục trong hoàn
cảnh quốc tế. Bởi vì bây giờ đất nước đang hội nhập. Hãy đặt giáo dục
Việt Nam trong bối cảnh chung của khu vực và thế giới.
- Thưa ông, nhưng khách quan mà nói, cuộc khủng
hoảng giáo dục không phải chỉ là chuyện của riêng Việt Nam hiện nay,
nhiều nước trên thế giới, ngay cả các nước có nền giáo dục tiên tiến
cũng đang đặt vấn đề phải đổi mới giáo dục?
- Thời cơ cách mạng và những trào lưu cách mạng,
phải đặt đúng giai đoạn của nó. Nếu chộp được hay nắm bắt được trào lưu
thế giới về cải giáo dục hiện nay thì mới được, chứ mình làm một mình
thì chưa chắc đã được. Như trước đây, chúng ta bắt đúng nhịp của cuộc
cách mạng giải phóng dân tộc của cả thế giới, nên giải phóng được dân
tộc.
Tại sao bây giờ thế giới cũng thấy đến lúc phải cải
cách cả những nền giáo dục tiên tiến như Mỹ, Anh? Thanh niên Anh bây
giờ không ham học nữa? Vấn đề là kinh tế xã hội! Bối cảnh kinh tế xã hội
thế giới đã khác xa rồi. Nếu cứ giữ nguyên một nền giáo dục dù tiên
tiến như thế cũng không còn phù hợp nữa. Nhu cầu của xã hội đổi khác,
con người, qua rất nhiều năm xã hội tư bản phát triển như vậy cũng khác
hoàn toàn. Đặc biệt công nghệ phát triển hàng ngày, đến không ai hình
dung được. Những lý thuyết cũ lạc hậu hàng ngày so với công nghệ mới cứ
nối nhau ra đời, hết cái nọ ra cái kia…
- Đặt trong tổng thể toàn bộ nền kinh tế xã hội, rõ ràng giáo dục đã đi chậm so với tình hình đổi mới đất nước, thưa ông?
- Trong nước chúng ta đã đổi mới kinh tế rất mạnh
mẽ. Đổi mới kinh tế dứt khoát sẽ kèm theo một loạt yêu cầu đổi mới các
lĩnh vực khác, mà chúng ta lại cứ khăng khăng chỉ đổi mới kinh tế thôi.
Trong khi những yêu cầu đổi mới khác là thực tế khách quan không phải là
chuyện muốn hay không.
Đổi mới kinh tế đã đưa Việt Nam thay đổi một cách
cơ bản. Mọi người gọi là đổi mới nhưng tôi coi như là một cuộc cách
mạng. Vì Đổi mới làm hoàn toàn thay da đổi thịt cả về phương diện vật
chất lẫn tinh thần. Tinh thần ở đây là tinh thần trong tư duy, tinh thần
trong cảm hứng của xã hội, của dân tộc. Nên nhớ, trước đây đất nước đói
kém triền miên, đã ngàn đời nay rồi. Một người mới ngoài 60 tuổi như
tôi mà suốt thời ấu thơ và những năm tháng thời bao cấp sau này cũng
được chứng kiến chỉ có đói và đói, đói triền miên.
Thế mà Đổi mới xong lại có thể hết đói thì quả là
một cuộc cách mạng. Hàng ngàn năm chúng ta đói mà Đổi mới xong thì cơ
bản hết đói.
Sau đổi mới 20 năm chúng ta đã đổi mới toàn diện
đất nước đưa ra một yêu cầu hiện thực khách quan phải đổi mới về giáo
dục. Nhưng chúng ta lại chậm. Đổi mới giáo dục chậm một nhịp so với yêu
cầu thực tế khách quan, dẫn đến một loạt hệ lụy đi kèm. Và chuyện giáo
dục động chạm đến tất cả xã hội, tới mọi nhà, mọi người.
Gian nan đường đến trường
Ảnh: NH
- Vì giáo dục liên quan trực tiếp đến
mọi người mọi nhà, những bức xúc do giáo dục mang lại đã chất thêm lên
những bức xúc xã hội. Một mặt các nhà nghiên cứu giáo dục đòi hỏi đổi
mới nhưng mỗi người mỗi ý, không biết bắt đầu từ đâu. Mặt khác, ngành
giáo dục để trấn an dư luận thỉnh thoảng lại đưa ra những ý tưởng cải
cách vụn vặt, chắp vá và hoàn toàn không hiệu quả?
- Chỉ tính nguyên trong ngành giáo dục thôi, "ông”
toán bảo rằng toán thế giới khác rồi, mình học như cũ không đủ, thế là
giữ nguyên cái cũ và cái mới bổ sung. Rồi lại bảo học văn hóa chưa đủ
phải học thêm kỹ năng sống, thế là lại thêm vào mấy môn...Rồi lại thấy
sau khi đã bổ sung những cái mới cho kịp với thế giới, thì chương trình
nặng quá. Thế là lại giảm tải. Bỏ đi chỗ nào cũng là vấn đề. Lại tranh
luận. "Ông" nào cũng đúng! Trong cuộc chăm lo cho giáo dục, không ai
sai, đừng đi tìm người sai. Hãy khẳng định là không ai sai, ai cũng có
tâm huyết. Nhưng cộng tất cả cái đúng lại thì tất cả đều sai! Tôi nhận
định như vậy.
Siết chặt lại chuyện thi cử làm căng thẳng quá lại
dẫn đến "chạy”. Thế rồi lại ảnh hưởng thành tích. Rồi lại bảo bỏ thi cử,
nước ngoài có thi cử gì đâu? Sai. Lại sai tiếp. Bởi hệ thống giáo dục
nước ngoài khác. Hệ thống mình khác. Hệ thống của mình "đã vào thì ra”,
còn hệ thống của họ "cứ vào chưa chắc đã ra”. Hơn nữa hệ thống của họ đã
vào chưa chắc đã ra là đối với những người bỏ tiền. Chứ để vào được học
bổng của Nhà nước thì đừng có nói đến chuyện "cứ vào” và "cứ ra". Tôi
không phản đối việc học theo các nền giáo dục nước ngoài, nhưng học thế
thì nguy! Đừng học cắt khúc như thế mà phải học cái tổng thể.
Trở lại chuyện cải cách giáo dục, thành ra lung
tung. Nên mới "đẻ” ra việc viết lại chương trình sách giáo khoa. Cái nọ
dắt dây ra cái kia. Một loạt những cải cách thất bại, một loạt những cải
cách mang tính cắt ngọn, manh mún, vụn vặt, dẫn đến mất niềm tin của cả
xã hội. Rồi vấn đề công bằng trong giáo dục nữa, không đơn giản đâu.
Người nghèo càng nghèo thêm. Vì sao? Người nghèo không có điều kiện chạy
vào các trường công, chạy vào trường có đủ điều kiện, cô giáo tốt,
trường tốt… Nói tóm lại tổng thể là giáo dục là phải làm lại hết.
Cần một cuộc đổi mới căn bản và toàn diện nền
giáo dục không phải là một yêu cầu mới được đặt ra. Nhiều nhà giáo dục
đã kiến nghị từ rất lâu rồi. Hội nghị Trung ương 6 khóa 11 Đảng cũng đã
xác định chủ trương như vậy. Nhưng bây giờ đổi mới thế nào và bắt đầu từ
đâu, không phải dễ?
- Chuyện giáo dục là chuyện phải làm hàng ngày. Cô
giáo, thầy giáo không thể dừng lại sự dạy, học sinh thì không thể dừng
lại sự học một thời gian được. Việc học năm nọ tiếp nối năm kia. Cả
ngành giáo dục phải cuốn theo việc dạy và học hành thi cử. Bây giờ mà
bắt họ dừng lại nghĩ xem năm sau nên thế nào, cả một giai đoạn nữa thế
nào thì làm sao nghĩ được. Muốn đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo
dục thì Đảng đã có chủ trương rồi, bây giờ là việc Chính phủ chỉ đạo làm
như thế nào?
Nhưng làm gì thì làm đổi mới giáo dục phải đặt
trong tổng thể kinh tế xã hội để nhìn nhận. Giáo dục là qui trình để đào
tạo con người, là một hệ thống thống nhất tổng thể, từ lúc mẫu giáo cho
đến đại học, trên đại học, không thể tách rời từng cấp học. Nó là một
hệ thống tổng thể nên mới được gọi là nền giáo dục hay hệ thống giáo dục
quốc dân. Hệ thống này là một tổng thể, không thể có một mắt xích nào
yếu được.
Thứ hai là đặt giáo dục trong tổng thể của khu vực,
thế giới. Thái Lan giáo dục bây giờ thế nào, Singapore thế
nào…Singapore trước đây bê nguyên xi công nghệ giáo dục tiên tiến của Mỹ
về, kể cả chương trình sách giáo khoa nhưng sau 10 năm thì chính Mỹ
phải "mượn" lại một số thứ của nền giáo dục Singapore. Đấy cũng là một
cách làm.
Chúng ta không nhập được vào hệ thống giáo dục quốc tế thì làm sao phát triển được.
Tóm lại, tôi muốn khẳng định đã đến lúc phải cải
cách hay là làm một cuộc cách mạng trong giáo dục. Muốn làm cách mạng
thì phải đặt giáo dục trong tổng thể kinh tế xã hội trong nước và tổng
thể giáo dục các nước trong khu vực và quốc tế. Nếu không đặt được vấn
đề như thế, mà cứ sửa, nay sửa sách giáo khoa, mai chương trình, ngày
kia bảo bỏ thi, hôm sau lại cộng điểm ưu tiên… thì chỉ là ngọn trong cả
một cây giáo dục mang tính thống nhất tổng thể từ rễ đến hoa, đến quả.
-----------------------------------------------