Nhìn từ những cuộc thi hát, những chương trình truyền
hình dành cho thiếu nhi, có thể thấy rằng những bài hát cho thiếu nhi
đang ngày một khan hiếm. Nhớ lại một thời kỳ những bài hát như Cánh én
tuổi thơ, Đi học… được cả một thế hệ say sưa hát, thuộc nằm lòng, không
ít người tự hỏi, đến bao giờ nền âm nhạc Việt Nam mới lại có những bài
hát hay, có giá trị dành cho thiếu nhi?
Thí sinh Giọng hát Việt nhí - Nguyễn Cao Khánh trình diễn bài hát
“Vết chân tròn trên cát” - một bài hát quá tầm so với lứa tuổi của em
Sân chơi thiếu nhi, hát nhạc người lớn
Nhắc đến những bài hát như Cánh én tuổi thơ, Cô và mẹ, Gặp nhau giữa trời thu Hà Nội… (nhạc sỹ Phạm Tuyên), Trường làng tôi (Phạm Trọng Cầu), Em là bông hồng nhỏ (Trịnh Công Sơn), Em yêu trường em, Mùa hoa phượng nở… (Hoàng Vân), Đi học (Bùi Đình Thảo)… không mấy ai không biết. Cho dù ra đời cách đây hơn nửa thế kỷ, những sáng tác này vẫn được các thế hệ trẻ truyền nhau hát trong các chương trình văn nghệ, trong các buổi sinh hoạt tập thể. Ca hát luôn là nhu cầu không thể thiếu của lứa tuổi thiếu niên, nhi đồng nhưng trong khoảng 10 năm trở lại đây, những bài hát hay dành cho thiếu nhi đang suy giảm đáng kể.
Trong khi đội ngũ sáng tác nói chung đang phát triển mạnh mẽ thì những tác phẩm dành cho trẻ em vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Lực lượng nhạc sỹ trẻ được đào tạo bài bản hiện nay cũng không mấy mặn mà sáng tác cho thiếu nhi. Lý do chủ yếu là thù lao thấp, không thấm vào đâu so với thu nhập từ việc sáng tác cho ca sỹ. Còn một bộ phận những nhạc sỹ khác lại quan niệm viết cho thiếu nhi là “nghề tay trái”, chỉ viết khi nhận được đơn đặt hàng. Nhiều bài hát được viết ra nhạt nhòa, khô cứng, không truyền tải cảm xúc, tinh thần lứa tuổi các em. Bởi vậy, có thể sáng tác các em vẫn hát nhưng hát một lần rồi quên ngay.
Nhạc sỹ Phạm Tuyên, nhạc sỹ của tuổi thơ với hơn 200 bài hát cho thiếu nhi cho rằng, hiện nay, một số ca khúc đang đi theo hướng “răn dạy”, không nắm được tâm lý lứa tuổi các em “vừa chơi, vừa học”, bởi vậy không có sức sống lâu bền trong lòng khán giả. Ông tâm sự: “Sáng tác cho trẻ em không phải đơn giản. Hồi tôi còn hoạt động trong Ủy ban Thiếu niên và Nhi đồng toàn quốc, bao giờ có sự kiện, hoạt động sinh hoạt dành cho thiếu nhi, các nhạc sỹ cũng được mời đến chung vui cùng các em, mình như trẻ lại và dễ có những tác phẩm đi vào lòng công chúng. Chúng tôi cảm thấy mình phải làm được điều gì đó cho các em, để hòa vào không khí sinh hoạt chung. Mỗi dịp như vậy nên có thêm cảm hứng sáng tác, mặc dù chẳng có một đồng thù lao nào”.
Ngay tại những sân chơi âm nhạc dành cho thiếu nhi như “Giọng hát Việt nhí” khi ra đời được kỳ vọng sẽ làm sống dậy những ca khúc tuổi thơ thì trên thực tế, các em lại hiếm khi có cơ hội được hát những bài hát phù hợp với lứa tuổi của mình. Tại liveshow thứ 3 của Giọng hát Việt nhí vừa qua, chỉ có 2 thí sinh được thể hiện những ca khúc thiếu nhi là Cao Ngọc Thùy Anh với bài “Đi học” và Nguyễn Khánh Hà với “Em đi giữa biển vàng”. Số còn lại, hoặc phải “gồng mình” hát những ca khúc của người lớn hoặc phải “trả bài” những ca khúc tiếng Anh mà đôi khi các em chưa chắc đã hiểu hết ý nghĩa của những bài hát đó.
Hãy để các em sống đúng lứa tuổi
Không thể trách các em bởi nhiều khi chính những chương trình dành cho thiếu nhi lại phải phục vụ cho nhu cầu của người lớn. Để đưa nhạc thiếu nhi trở lại đúng vị trí vốn có trước hết là vai trò của đội ngũ sáng tác. Khi các em nhỏ hiện nay có cơ hội tiếp xúc nhiều hơn với những xu hướng mới, thay vì ê a kể lại những câu chuyện, ký ức của những cậu bé, cô bé hàng chục năm về trước thì những người nhạc sỹ phải thay đổi tư duy sáng tác của mình. Cách đây 10 năm, nhạc sỹ Phạm Tuyên cùng một số tên tuổi khác trong giới sáng tác đã từng thực hiện việc phổ nhạc, tạo giai điệu mới cho những ca khúc đồng dao của cha ông xưa. Những câu hát giản dị như “Bà còng đi chợ trời mưa, cái Tôm cái Tép đi đưa bà còng…” hay “Nu na nu nống…” được nhiều thế hệ thuộc nằm lòng được thổi vào luồng gió mới những nhịp điệu, tiết tấu sôi động, bắt tai.
Dù ngắn gọn, đơn giản nhưng những câu hát dễ nhớ, dễ thuộc ấy có ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Không chỉ dạy cho trẻ nhỏ biết tôn trọng người già, mà còn giáo dục trẻ tính trung thực, ý thức ngăn nắp, biết sống vì mọi người… Đó cũng là điều mà các ca khúc cho thiếu nhi hiện nay đang còn thiếu, đặc biệt là trong giáo trình âm nhạc trong nhà trường. Trong khi những bài hát của những nhạc sỹ Phạm Tuyên, Phong Nhã, Hoàng Long, Hoàng Lân... dù đã vượt qua trên dưới nửa thế kỷ nhưng vẫn được nhiều người yêu thích, thì kho nhạc cho các em hiện nay vẫn ở trong tình trạng khan hiếm. Những người tâm huyết với mảnh đất nghệ thuật cho các em như nhạc sỹ An Thuyên tự đứng ra tổ chức xuất bản những bài hát thiếu nhi, hay Hội Nhạc sỹ Hà Nội hàng năm vẫn có những cuộc vận động sáng tác và trao giải cho những tác giả viết về thiếu nhi. Nhưng để phổ biến và đưa chúng vào đời sống tinh thần rất cần sự chung tay, kết hợp giữa nhà trường, Hội Nhạc sỹ cùng phối hợp với các đơn vị truyền thông. Có như vậy, mới mong những sáng tác cho thiếu nhi được trả lại vị trí xứng đáng trong đời sống âm nhạc và sẽ được thấy các em hát và trình diễn những bài hát đúng với lứa tuổi của mình.
Nhắc đến những bài hát như Cánh én tuổi thơ, Cô và mẹ, Gặp nhau giữa trời thu Hà Nội… (nhạc sỹ Phạm Tuyên), Trường làng tôi (Phạm Trọng Cầu), Em là bông hồng nhỏ (Trịnh Công Sơn), Em yêu trường em, Mùa hoa phượng nở… (Hoàng Vân), Đi học (Bùi Đình Thảo)… không mấy ai không biết. Cho dù ra đời cách đây hơn nửa thế kỷ, những sáng tác này vẫn được các thế hệ trẻ truyền nhau hát trong các chương trình văn nghệ, trong các buổi sinh hoạt tập thể. Ca hát luôn là nhu cầu không thể thiếu của lứa tuổi thiếu niên, nhi đồng nhưng trong khoảng 10 năm trở lại đây, những bài hát hay dành cho thiếu nhi đang suy giảm đáng kể.
Trong khi đội ngũ sáng tác nói chung đang phát triển mạnh mẽ thì những tác phẩm dành cho trẻ em vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Lực lượng nhạc sỹ trẻ được đào tạo bài bản hiện nay cũng không mấy mặn mà sáng tác cho thiếu nhi. Lý do chủ yếu là thù lao thấp, không thấm vào đâu so với thu nhập từ việc sáng tác cho ca sỹ. Còn một bộ phận những nhạc sỹ khác lại quan niệm viết cho thiếu nhi là “nghề tay trái”, chỉ viết khi nhận được đơn đặt hàng. Nhiều bài hát được viết ra nhạt nhòa, khô cứng, không truyền tải cảm xúc, tinh thần lứa tuổi các em. Bởi vậy, có thể sáng tác các em vẫn hát nhưng hát một lần rồi quên ngay.
Nhạc sỹ Phạm Tuyên, nhạc sỹ của tuổi thơ với hơn 200 bài hát cho thiếu nhi cho rằng, hiện nay, một số ca khúc đang đi theo hướng “răn dạy”, không nắm được tâm lý lứa tuổi các em “vừa chơi, vừa học”, bởi vậy không có sức sống lâu bền trong lòng khán giả. Ông tâm sự: “Sáng tác cho trẻ em không phải đơn giản. Hồi tôi còn hoạt động trong Ủy ban Thiếu niên và Nhi đồng toàn quốc, bao giờ có sự kiện, hoạt động sinh hoạt dành cho thiếu nhi, các nhạc sỹ cũng được mời đến chung vui cùng các em, mình như trẻ lại và dễ có những tác phẩm đi vào lòng công chúng. Chúng tôi cảm thấy mình phải làm được điều gì đó cho các em, để hòa vào không khí sinh hoạt chung. Mỗi dịp như vậy nên có thêm cảm hứng sáng tác, mặc dù chẳng có một đồng thù lao nào”.
Ngay tại những sân chơi âm nhạc dành cho thiếu nhi như “Giọng hát Việt nhí” khi ra đời được kỳ vọng sẽ làm sống dậy những ca khúc tuổi thơ thì trên thực tế, các em lại hiếm khi có cơ hội được hát những bài hát phù hợp với lứa tuổi của mình. Tại liveshow thứ 3 của Giọng hát Việt nhí vừa qua, chỉ có 2 thí sinh được thể hiện những ca khúc thiếu nhi là Cao Ngọc Thùy Anh với bài “Đi học” và Nguyễn Khánh Hà với “Em đi giữa biển vàng”. Số còn lại, hoặc phải “gồng mình” hát những ca khúc của người lớn hoặc phải “trả bài” những ca khúc tiếng Anh mà đôi khi các em chưa chắc đã hiểu hết ý nghĩa của những bài hát đó.
Hãy để các em sống đúng lứa tuổi
Không thể trách các em bởi nhiều khi chính những chương trình dành cho thiếu nhi lại phải phục vụ cho nhu cầu của người lớn. Để đưa nhạc thiếu nhi trở lại đúng vị trí vốn có trước hết là vai trò của đội ngũ sáng tác. Khi các em nhỏ hiện nay có cơ hội tiếp xúc nhiều hơn với những xu hướng mới, thay vì ê a kể lại những câu chuyện, ký ức của những cậu bé, cô bé hàng chục năm về trước thì những người nhạc sỹ phải thay đổi tư duy sáng tác của mình. Cách đây 10 năm, nhạc sỹ Phạm Tuyên cùng một số tên tuổi khác trong giới sáng tác đã từng thực hiện việc phổ nhạc, tạo giai điệu mới cho những ca khúc đồng dao của cha ông xưa. Những câu hát giản dị như “Bà còng đi chợ trời mưa, cái Tôm cái Tép đi đưa bà còng…” hay “Nu na nu nống…” được nhiều thế hệ thuộc nằm lòng được thổi vào luồng gió mới những nhịp điệu, tiết tấu sôi động, bắt tai.
Dù ngắn gọn, đơn giản nhưng những câu hát dễ nhớ, dễ thuộc ấy có ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Không chỉ dạy cho trẻ nhỏ biết tôn trọng người già, mà còn giáo dục trẻ tính trung thực, ý thức ngăn nắp, biết sống vì mọi người… Đó cũng là điều mà các ca khúc cho thiếu nhi hiện nay đang còn thiếu, đặc biệt là trong giáo trình âm nhạc trong nhà trường. Trong khi những bài hát của những nhạc sỹ Phạm Tuyên, Phong Nhã, Hoàng Long, Hoàng Lân... dù đã vượt qua trên dưới nửa thế kỷ nhưng vẫn được nhiều người yêu thích, thì kho nhạc cho các em hiện nay vẫn ở trong tình trạng khan hiếm. Những người tâm huyết với mảnh đất nghệ thuật cho các em như nhạc sỹ An Thuyên tự đứng ra tổ chức xuất bản những bài hát thiếu nhi, hay Hội Nhạc sỹ Hà Nội hàng năm vẫn có những cuộc vận động sáng tác và trao giải cho những tác giả viết về thiếu nhi. Nhưng để phổ biến và đưa chúng vào đời sống tinh thần rất cần sự chung tay, kết hợp giữa nhà trường, Hội Nhạc sỹ cùng phối hợp với các đơn vị truyền thông. Có như vậy, mới mong những sáng tác cho thiếu nhi được trả lại vị trí xứng đáng trong đời sống âm nhạc và sẽ được thấy các em hát và trình diễn những bài hát đúng với lứa tuổi của mình.
-----------------------------------------------