Là nhạc sĩ quen thuộc của học
sinh với ca khúc “Bài ca đi học”, “Trường em xinh, trường em đẹp”… nhạc
sĩ Phan Trần Bảng còn gắn bó với sự nghiệp giáo dục âm nhạc trong nhà
trường phổ thông như đã từng biên soạn chương trình, biên soạn sách giáo
khoa, cải tiến phương pháp giảng dạy. Ông đã chia sẻ với chúng tôi
những trăn trở về giáo dục âm nhạc trong nhà trường phổ thông hiện nay.
Đổi mới phương pháp giảng dạy
Chương trình giáo dục nghệ thuật trong
nhà trường phổ thông nếu chỉ dừng lại ở 2 môn Âm nhạc và Mỹ thuật thì là
một thiếu sót. Ngày nay trong lĩnh vực văn hóa đã có rất nhiều loại
hình nghệ thuật khác nhau đang phát triển rất sâu và phổ biến rộng rãi.
Vì vậy nhà trường phải cung cấp các tri thức cơ bản của các loại hình
nghệ thuật này để học sinh có đủ kiến thức và năng lực thẩm mỹ đúng đắn
tiếp thụ tác dụng giáo dục của các loại hình nghệ thuật đó.
Trước đây, khi các phương tiện in ấn,
truyền thông điện tử chưa phát triển thì người thầy dạy nhạc với lượng
thời gian eo hẹp của chương trình đã lấy việc cung cấp các tri thức Âm
nhạc và kỹ năng thực hành phổ thông làm MỤC ĐÍCH. Còn phương pháp giảng
dạy chỉ là PHƯƠNG TIỆN để thực hiện mục đích.
Ngày nay, khi các phương tiện truyền bá
tri thức âm nhạc đã rất phong phú, Google có thể thay thế người thầy làm
việc này thì người giáo viên âm nhạc phải dành thời gian thực hiện một
nhiệm vụ cao cả hơn mà máy móc không thể thay thế. Đó là thông qua các
“phương tiện kiến thức” với hệ thống phương pháp giảng dạy khoa học, phù
hợp với đối tượng học, với thực tiễn, với đặc thù bộ môn mà hình thành ở
học sinh các phẩm chất đạo đức và trí tuệ cao: Rèn trí thông minh, nhu
cầu tư duy, năng lực tư duy, nhu cầu và năng lực thẩm mỹ, biết phản
biện, nhằm phát triển tối đa những khả năng của trí tuệ và tình cảm để
LÀM NGƯỜI. Phương pháp dạy học đã trở thành mục tiêu để người thầy vươn
tới thực hiện nhiệm vụ trên.
Hình thành ở học sinh khả năng sáng tạo
 |
| Nhạc sĩ Phan Trần Bảng |
Trong chương trình giáo dục âm nhạc có
nhiều phân môn. Trong đó có một phân môn đáp ứng được nhiệm vụ trên mà
ta chưa nhận thức và khai thác được. Đó là phân môn Tập đọc nhạc.
Nhiều người cho rằng học phân môn này
chỉ để nhận biết cách mã hóa âm thanh (ký hiệu của ghi nhạc), còn việc
giải mã chữ nhạc (đọc nhạc) là rất khó, học sinh phổ thông chỉ học để
biết. Điều đó không đúng. Đọc nhạc có 2 cách: Đọc theo phương pháp giải
mã của đàn định âm (có nhiều giọng khác nhau) dành cho các trường âm
nhạc chuyên nghiệp và đọc theo phương pháp giải mã của tiếng hát (đọc
theo tên các bậc âm của điệu thức) là cách đọc phổ thông phục vụ cho ca
hát. Đọc theo phương pháp thứ hai rất dễ, rất nhanh.
Trên thế giới đã có nhiều nước áp dụng
cách đọc này trong nhà trường phổ thông như Hungary, Đức, Trung Quốc,
Malaysya…. Nhưng nếu chỉ dừng ở đó thì chưa đạt được yêu cầu chính của
giáo dục bộ môn: Phải thông qua việc rèn luyện các kỹ năng đọc nhạc để
tạo được sự hứng thú sáng tạo âm nhạc của học sinh (không phải là sáng
tác) giống như thủ pháp “luyện đặt câu và Tập làm văn” trong môn Tiếng
việt, “vẽ tranh theo đề tài” của môn Mỹ thuật… Từ đó, ở tầm cao hơn,
người thầy phải hình thành ở học sinh nhu cầu sáng tạo, khả năng sáng
tạo, thói quen sáng tạo và hứng thú sáng tạo. Học nghệ thuật là học sáng
tạo và cảm thụ được cái đẹp của sáng tạo. Sau này khi lớn lên, các em
có thể quên “chữ nhạc” nhưng phẩm chất sáng tạo sẽ phát huy trong cuộc
sống hàng ngày của các em.
Với phân môn Tập hát: Ngày nay, tùy điều
kiện từng dân tộc, từng địa phương, từng trường, từng lớp, chúng ta cần
mạnh dạn nâng cao khả năng ca hát của học sinh. Từ hát đồng âm đến hát
có bè đơn giản và phức tạp có nhiều sắc thái tình cảm khác nhau rõ rệt.
Các Sở GD&ĐT cần liên hệ chặt chẽ với các cơ quan văn hóa, truyền
thông, báo chí và hội âm nhạc địa phương để tuyển chọn các bài dân ca
bản địa, các bài hát mới ca ngợi quê hương địa phương để đưa vào chương
trình dạy hát trong nhà trường.
Không được thoát ly việc đứng lớp
Phải chăng đã đến lúc chương trình môn
âm nhạc chỉ quy định những “phần cứng” của môn học để tạo cơ hội phát
huy tinh thần làm chủ, khả năng sáng tạo và tính thực tiễn của từng địa
phương, từng giáo viên trong việc thực hiện chương trình và được tự lựa
chọn nội dung, phương pháp giảng dạy khác nhau.
Hãy bớt đi sự “cầm tay chỉ việc” chung
chung cứng nhắc cào bằng như ngày xưa vì trình độ chuyên môn và sư phạm
của giáo viên với các phương tiện dạy học ngày nay đã khác xưa nhiều. Để
thực hiện, người cán bộ nghiên cứu và chỉ đạo bộ môn phải có trình độ
chuyên môn, tay nghề và kiến thức thực tiễn cao. Không được thoát ly
việc đứng lớp.
Dạy âm nhạc là dạy LÀM NGƯỜI. Muốn vậy
người giáo viên phải hiểu cặn kẽ từng đối tượng dạy học. Căn cứ vào đối
tượng mà có những giáo án khác nhau. Có thể mỗi lớp, mỗi học sinh là một
giáo án. Người thầy giáo phải có bản lĩnh sư phạm và tay nghề cao để
thích ứng được với từng đối tượng giáo dục.
Không chỉ chú trọng vào việc thay đổi
chương trình và sách giáo khoa mà phải chú ý đến cải cách phương pháp
dạy học bộ môn. Đây là một yêu cầu cấp thiết. Cần đưa yêu cầu này thành
một mục tiêu quan trọng trong cuộc cải cách cơ bản và toàn diện của
ngành Giáo dục.
Phải nhận thức rõ mục đích giáo dục phổ
thông và mục tiêu dạy học bộ môn mà nghiên cứu xác định phương pháp,
thực nghiệm phương pháp và thực dạy bộ môn là một yêu cầu cấp bách đối
với đội ngũ cán bộ nghiên cứu, chỉ đạo bộ môn các cấp và các trường sư
phạm. Đồng thời phải mở rộng dân chủ và xã hội hóa trong việc nghiên
cứu, phổ biến phương pháp dạy học bộ môn.