‘Làm tiến sĩ nông nghiệp mà khi kiểm tra ở ngoài ruộng
tiến sĩ không phân biệt được cây cỏ lồng vực với cây lúa; còn tiến sĩ
kinh tế nhưng ký hợp đồng với đối tác nước ngoài vẫn bị hớ và bị lừa
nhập máy cũ, công nghệ lỗi thời rồi thua lỗ. Có điều này là vì học giả,
đào tạo không đến nơi đến chốn…’.
GS.TSKH Trần Duy Quý, nguyên
Viện trưởng Viện Di truyền Nông nghiệp Việt Nam, Tư vấn Chương trình
KC-06 của Bộ Khoa học Công nghệ đã cắt nghĩa về tình trạng “Tiến sĩ
giấy” hiện nay. Theo GS Quý: “Dư luận có nói ‘Tiến sĩ giấy’ cũng không
oan bởi số người học thật, nghiên cứu thật để có học hàm, học vị không
nhiều”.
Tiến sĩ không phân biệt được cỏ với lúa
Lý
giải về tình trạng ngày càng nhiều tiến sĩ không làm được việc, GS.TSKH
Trần Duy Quý cho rằng có trào lưu này là vì phụ thuộc vào chính sách vĩ
mô của nhà nước. Khi nhà nước muốn đề bạt lãnh đạo, từ cấp trưởng
phòng, bắt buộc chuyên môn là phải có bằng tiến sĩ.
“Làm
lãnh đạo lại có bổng lộc nên chính vì thế họ chạy đua làm. Xã hội có
nhu cầu thì ắt sẽ có nguồn cung. Bằng thì bằng thật nhưng học giả, hoặc
học không đến nơi đến chốn nên khi đụng phải những vấn đề cần phải giải
quyết bằng chuyên môn và nhất là khi thực tiễn sản xuất sẽ lộ ra ngay”,
GS Quý nói.
 |
| Thực tiễn sản xuất sẽ lộ ra ngay ai là người học thật, ai là tiến sĩ giấy |
Minh
chứng cho nhận định của mình, GS Trần Duy Quý nêu chính từ thực tế khi
ông còn là Viện trưởng Viện Di truyền Nông nghiệp Việt Nam, ông đã giới
thiệu người để bổ nhiệm trưởng Bộ môn chọn tạo giống lúa của Viện cũng
chọn một kỹ sư.
Sở dĩ GS Quý chọn kỹ sư thay vì các
tiến sĩ đang có sẵn trong Viện là vì: “vị kỹ sư này giỏi hơn nhiều vị
tiến sĩ khác chuyên môn không vững. Khi thử tay nghề thấy không ổn thì
tiến sĩ cũng chỉ làm nhân viên thôi”.
Sau đó Viện đã tổ chức bầu công khai và vị kỹ sư đã được trúng cử, còn tiến sĩ vẫn chỉ là nhân viên.
“Dù
bổ nhiệm như vậy nhưng không ai có ý kiến gì được. Bởi khi kiểm tra ở
ngoài ruộng tiến sĩ không phân biệt được cây cỏ lồng vực với cây lúa thì
làm sao đảm nhiệm Trưởng Bộ môn chọn tạo giống lúa được?”, GS Quý cho
biết.
Lý giải tình trạng tiến sĩ nhưng không phân
biệt được cỏ với lúa, TS Quý cho rằng: chính là vì sự học không đến nơi
đến chốn và cũng không ít người học giả, bằng thật nên chuyên môn không
nắm vững.
Và ông đã phải đau đớn viết bài thơ gửi Bộ Giáo dục và đào tạo, rằng:
“ Ngày xưa các cụ đi thi
Trạng nguyên bảng nhãn vinh quy về làng
Bây giờ lắm trạng nghênh ngang
Ăn tục nói phét nghênh ngang với đời
Nhưng mà thực chất bạn ơi
Bằng mua, bằng bán, tiền cười là xong
Có bằng lên chức mới nhanh
Không bằng đợi đấy ông hành mày cho
Mới hay các cụ dặn dò
Qua sông phải lụy con đò sang ngang
Hay gì mua tước bán quan
Hay gì chạy chọt để sang hơn người
Phải nhanh dẹp loạn đi thôi
Kẻo sau con cháu nó cười tiền nhân”.
Dư luận nói tiến sĩ giấy cũng không oan!
Khi
bàn về nhận định của dư luận cho rằng, đất nước bị tụt hậu cũng là bởi
có quá nhiều tiến sĩ giấy GS Quý bày tỏ nỗi đau. Ông nói: “Tôi đau lắm
chứ. Hiện tượng đua nhau bằng cấp không thể chấp nhận được”.
Theo
ông, sở dĩ chất lượng giảm là vì đề tài copy paste rất nhiều. “Công
nghệ thông tin hỗ trợ nhiều quá, nhanh quá mà không phải hội đồng nào
cũng đọc kỹ đề tài của các tiến sĩ”, GS Quý nói.
Từng
là người ngồi nhiều hội đồng ông cũng biết rõ, để đọc một đề tài tiến
sĩ rất mệt, ví dụ tác giả tham khảo tới 180 tài liệu thì trách nhiệm
người đọc duyệt thì phải kiểm tra đúng xem có phải như thế không. Như
thế lại đòi hỏi người đọc đề tài có tâm.
“Trong
khi quy định thù lao chỉ có 1 triệu đồng, còn trước kia là 500.000 đồng
thì nói thật là không ít người đọc cho qua”, ông cho biết.
Với
loại công trình cắt dán, nhặt nhạnh thì khi “sinh ra” đề tài đó chẳng
thể giúp ích gì được cho thực tiễn bởi nó là “đứa con” dị dạng. Chỉ có
đề tài xuất phát từ thực tiễn, doanh nghiệp đặt hàng là đánh giá thiết
thực nhất.
“Cho nên hiện nay nhiều nhà khoa học mải
đi làm việc khác không chú tâm nghiên cứu, hay nhà khoa học trẻ được
đào tạo không đến nơi đến chốn không dám nhận đơn đặt hàng của doanh
nghiệp. Bởi đặt hàng của doanh nghiệp sẽ đụng dến danh dự, kinh tế thì
sòng phẳng, nhưng được việc thì thưởng vô cùng lớn. Cho nên chỉ có tập
thể khoa học mạnh, nhà khoa học có tài thực sự mới dám kết nối với doanh
nghiệp”, GS Quý khẳng định.
Trả giá đắt
Từ việc học giả, bằng thật khi bước vào thực tế không ít vị tiến sĩ đã phải khiến cho người dân điêu đứng, tổ chức thiệt hại.
Bằng
chứng là có vị tiến sĩ kinh tế, bằng quản trị kinh doanh nhưng học lơ
mơ, chạy chọt là chính nên khi ra làm ký hợp đồng với nước ngoài là bị
hớ, thất bại. Bị họ đưa cho những máy móc mới 100% nhưng đời máy thì đã
lạc hậu. “Do chuyên môn không vững nên hợp đồng kinh tế làm không chặt,
đến khi bị lừa, thua lỗ cũng không biết kêu ai”, GS Quý kể.
Ông
cũng nhắc tới trường hợp khi làm giống cây trồng, nhiều tiến sĩ nhưng
không hiểu được cấu trúc đặc tính của từng loại để xây dựng chọn tạo
giống nên đã đưa ra giống không có tính mới, không có hiệu quả kinh tế.
Thế nhưng khi trình đề tài, dự án lên thì rất hay. Khi đó lại gặp những
anh quản lý non tay không chịu đi sâu để hổng và ký duyệt là thất bại.
“Đề
tài thì vẫn thành công đến lúc nghiệm thu nhưng không có sức sống trong
thực tiễn. Đề tài hoàn thành nhưng giống không trụ lại được trong thực
tiễn. Cho nên thực tiễn là quan tòa vĩ đại nhất để định ra giá trị của
bất cứ một công trình nào, hay thiên tài nào”, ông Quý nói.
Nhớ
lại khi chọn tạo giống lúa BC 15, ông cho biết khi đó nhóm nghiên cứu
ra đưa lên quá nhiều ưu điểm là năng suất cao, gạo ngon, đậm…, nhưng lại
quên mất 3 nhược điểm cực kỳ nguy hiểm là chịu rét kém, bị bệnh đạ ôn
khi sương mù và dài ngày nên hay bị lỡ thời vụ.
Vì
thế đã có nơi bị mất mùa trắng khi cấy giống BC 15 do gặp phải thời
tiết rét. Lúc đó đổ lỗi cho nhau, doanh nghiệp đổ cho nhà quản lý chỉ
đạo không đúng, nhưng thực tế là doanh nghiệp dựa trên kết quả nghiên
cứu của nhà khoa học nhưng chưa kỹ.
“ Dù cá nhân
tôi và các nhà khoa học đi trước đã cảnh báo nhưng không ai nghe, vì
chạy được hội đồng của bộ, được công nhận là giống tốt. Nhưng rốt cuộc
là phải đền cho dân vài trăm tỉ đồng. Những thất bại này vô cùng đau
đớn”, GS Quý nhớ lại.
Hoặc giống ngô khi đưa ở nước
ngoài về. Khi khảo nghiệm chưa kỹ càng, có những biến động của vùng
sinh thái gọi là mức phản ứng của vùng sinh thái. Tức là mức phản ứng có
thể trồng được ở miền Bắc đến Tây Nguyên nhưng khi đưa vào Tây Nguyên
phải chuyển dịch mùa vụ. Ví dụ ở miền Bắc có thể trồng tháng giêng nhưng
vào Tây Nguyên phải trồng tháng 3. Nhưng lại cứ rập khuôn gieo vào
tháng giêng đến lúc trỗ lên gặp nóng, ngô không kết hạt. Lúc đó là chết
người nông dân.
Theo GS Quý, đó chính là kết quả
của việc không hiểu thấu đáo là do học không đến nơi đến chốn, không nắm
được mức phản ứng khi môi trường biến đổi. Nếu khảo nghiệm thấu đáo,
trình diễn kỹ chắc ăn thì mới chuyển giao cho dân. “Chỉ những người có
chuyên môn thực sự. Dám ký với dân nếu không được nhà khoa học
chịu 100%, được thì chia đôi. Còn nếu hứa không thì ai cũng làm được
nhưng rốt cục thì không biết sẽ như thế nào”.
Ông
cũng thừa nhận nhiều bạn trẻ nhanh nhạy không thua kém các vị khoa học
tiền bối, nhưng làm khoa học ít tiền, vất vả, không phải ai cũng muốn
lội ruộng nghiên cứu làm gì. Nhiều bạn trẻ có tài năng thực sự thì ra
nước ngoài và ở lại đó, hoặc trong nước thì làm cho doanh nghiệp. Số còn
lại, nhiều bạn chạy chọt để leo vào một vị trí nào đó. Như thế thì làm
sao tìm được những cán bộ xuất sắc.
“Nếu nhà nước
không chấn chỉnh lại, có chế độ cải thiện tài năng trẻ, thì sẽ ngày càng
có nhiều tiến sĩ giấy. Do vậy dư luận có gọi tiến sĩ giấy không oan vì
nhiều trường hợp đào tạo không bài bản, không có được cái mới, ý nghĩa
khoa học và thực tiễn. Đến khi gặp sự cố phát sinh là chịu không giải
quyết được. Và rồi tất cả sẽ lại là cái thùng rỗng mà thôi!’, GS.TSKH
Trần Duy Quý lo ngại.
-----------------------------------------------